Waarom zijn er eigenlijk vier evangeliën?

Beluister de podcast over dit onderwerp hier:

Wat is het advies dat je iemand geeft die net tot geloof is gekomen en de Bijbel wil gaan lezen? Juist. Begin bij het Nieuwe Testament. Lees eerst de evangeliën, dan Handelingen, dan de brieven, dan misschien Openbaring en begin vervolgens aan het Oude Testament.
Stel dat iemand dat doet. Hij/zij leest Matteüs en belandt daarna in Marcus. Marcus lijkt gewoon een samenvatting van Matteüs.

Vervolgens leest deze persoon verder en blijkt ook het derde boek in het Nieuwe Testament te gaan over het leven en sterven van Jezus. De drie Bijbelboeken hebben overeenkomsten, maar verschillen ook aanzienlijk. Als hij/zij niet afhaakt, is daarna Johannes aan de beurt. Weer verhalen over Jezus, maar hele andere dan bij de eerste Bijbelboeken.

Om het maar eens op z’n Nederlands te zeggen: hoe kun je daar kaas van maken? Waarom vier boeken die behoorlijk verschillen van elkaar in plaats van één verhaal in chronologische volgorde?

De vier gezichten van Jezus

Het feit dat er vier geaccepteerde verslagen over het leven van Jezus zijn, is eigenlijk altijd lastig geweest voor de kerk. Al in de tweede eeuw na Christus werden pogingen gedaan door christenen om de evangeliën samen te voegen tot één doorlopend verhaal.
Dit was een antwoord op kritiek die de christenen kregen. Blijkbaar kwam het toen al niet betrouwbaar over dat de evangeliën elkaar lijken tegen te spreken.

Hoewel het interessant is om het leven van Jezus op tijdsvolgorde te zetten, heeft de kerk altijd verdedigd dat de vier evangeliën afzonderlijk zoveel meerwaarde hebben dat ze in hun geheel zijn opgenomen in de Bijbel. De verschillen hebben ze laten bestaan, juist omdat ze zoveel inzicht geven in wie Jezus is.

Elke evangelieschrijver beschrijft Jezus vanuit zijn eigen perspectief. Zo krijgen we vier gezichten van Jezus te zien. Daar kom ik zo op terug.

Spreekt de Bijbel zichzelf tegen?

Maar eerst wil ik het vizier richten op hoe we moeten omgaan met verschillen tussen de evangeliën. Maken die dat de Bijbel zichzelf tegenspreekt en dus onbetrouwbaar is?
Eerst een voorbeeld van zo’n verschil: de doop van Jezus. In Matteüs 3 zegt God: ‘Dit is Mijn geliefde Zoon. In Hem vind Ik vreugde.’

Volgens Markus en Lucas sprak God Jezus echter aan met de woorden: ‘Jij bent Mijn geliefde Zoon. In Jou vind Ik vreugde’.

Johannes laat Johannes de Doper vertellen over Jezus’ doop.

Een ander voorbeeld. In Matteüs 5 gaat Jezus de berg op om onderwijs te geven. Dit is de zogeheten bergrede. Deze toespraak vinden we – met wat verschillen – ook in Lucas 6. Alleen daalt Jezus daar van de berg af.

Dat brengt ons terug bij de vraag: spreekt de Bijbel zichzelf tegen bij deze twee voorbeelden? Nu zijn er mensen die nogal strak vasthouden aan de letterlijkheid van de Bijbel. Zij geloven dat God zowel heeft gezegd: ‘In Hem vind Ik vreugde’ als ‘In jou vind Ik vreugde’.

Dat lijkt mij wat onlogisch. Waarom zou God zichzelf herhalen? Of zou Jezus twee keer gedoopt zijn? Dat lijkt me ook niet.

Wat vaststaat is dat er direct na Jezus’ doop een stem uit de hemel klonk. Die stem was van God en die zei dat Hij vreugde vond in Jezus. Maar we moeten niet vergeten dat de mensen in die tijd Aramees spraken en dat het Nieuwe Testament in het Grieks is geschreven. We hebben dus minimaal te maken met een vertaling van het Aramees naar het Grieks.
Dan het voorbeeld van de bergrede. We weten dat Jezus veel rondtrok door het land. Zou Hij elke keer een andere preek hebben gegeven? Zijn onderwijs was in elk gebied min of meer hetzelfde, maar Hij zal het soms anders hebben gebracht.

Daarom zegt Hij in Marcus 9: ‘Wie niet tegen ons is, is voor ons’, en in Matteüs 12: ‘Wie niet met Mij is, is tegen Mij’. Zet je deze twee verhalen naast elkaar, dan blijkt de context heel anders te zijn.

In Marcus 9 gaat het over mensen die in Jezus’ naam demonen uitdrijven, terwijl ze zich helemaal niet bij Hem hebben aangesloten. Daar heeft Jezus geen problemen mee. In Matteüs 12 wordt echter de vraag gesteld of Jezus soms demonen uitdrijft door de hulp van een demon genaamd Beëlzebul. Jezus antwoordt dat Hij Zijn werk doet in de kracht van de Geest. Wie niet met Hem is en dus met de Heilige Geest, is tegen Hem.

Verklaringen op een rij

Dit waren zo enkele voorbeelden. Laat me nu de verklaringen voor je op een rij zetten:

1. Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes beschrijven gebeurtenissen ieder vanuit hun eigen perspectief en voor een eigen doelgroep. Dat kan betekenen dat je dingen soms iets anders uitlegt. Het maakt nogal verschil of je een verhaal vertelt aan jongeren die weinig met de kerk hebben, of dat je je richt tot ouderen die hun leven lang naar de kerk zijn geweest.
2. Jezus reisde veel rond. Zijn onderwijs zal zich soms hebben herhaald, waarbij de accenten anders hebben kunnen gelegen.
3. De Bijbel citeert niet altijd woordelijk. Zoals gezegd: Jezus sprak bijvoorbeeld Aramees, maar de evangeliën zijn in het Grieks geschreven. Wat je hoort als je Zijn uitspraken leest, zijn niet de letterlijke woorden van Jezus maar de stem van Jezus. De schrijver communiceert Zijn boodschap.
4. De Bijbel is geschreven volgens oude en niet moderne stijltechnieken. Een biografie in de oudheid is opgebouwd volgens de logica van die tijd. Dat zie je terug in de evangeliën. Die zijn niet chronologisch beschreven maar meer geordend per onderwerp. Er worden verhalen bij elkaar gestopt die samen een vloeiend verhaal vertellen.
5. Het Evangelie van Johannes verschilt sterkt van de andere drie. Waarschijnlijk omdat deze Johannes al de bestaande biografieën van Jezus kende en die wilde aanvullen. Hij vertelt wat we nog niet weten over Jezus.

De voordelen van vier evangeliën

Er zijn dus goede manieren om de verschillen tussen de evangeliën te verklaren. Laten we ook niet vergeten dat elk van deze Bijbelboeken door God is geïnspireerd. In al Zijn wijsheid leek het hem goed om Jezus van vier kanten te belichten.

De vier evangeliën samen schilderen een mozaïek van Jezus. Dat is iets wat één enkel boek niet kan doen. Of stel je een theater voor met Jezus op het podium. Elk evangelie is een andere schijnwerper. Ze beschijnen Jezus met een ander licht vanuit een andere hoek.

Matteüs legt bijvoorbeeld heel expliciete lijntjes naar het Oude Testament om zo te laten zien dat in Jezus al Gods beloften worden vervuld.

Het Evangelie van Marcus is kort maar krachtig. Hierin valt op dat mensen constant in verwarring zijn over wie Jezus is. De eerste die begrijpt wie Jezus werkelijk was, is de Romeinse soldaat die naast het kruis staat op het moment dat Jezus sterft.

Lucas is een meesterverteller. Hij citeert het Oude Testament niet vaak letterlijk, maar gebruikt heel veel beelden uit de oude geschriften om zo weer te geven wie Jezus is.
En Johannes laat zien hoe wonderlijk, hoe goddelijk en hoe menselijk Jezus is. Het thema geloof-ongeloof keert steeds terug.

Meer inzicht

Tot slot: als je Bijbelverhalen naast elkaar legt, kunnen ze ook meer inzicht geven. Zo zegt Jezus in Matteüs 5:3 in de Herziene Statenvertaling:

Zalig zijn de armen van geest, want van hen is het Koninkrijk der hemelen.

En in Lucas 6:20:

Zalig bent u, armen, want van u is het Koninkrijk van God.

Dit dwingt je na te denken over wat het betekent om arm te zijn en wat het verschil is met armen van geest. In Lucas zien we Jezus voortdurend in actie, zeker voor de armen. En hij benadrukt dat het koninkrijk van God voor hen is, terwijl hij ook duidelijk maakt dat het voor rijken moeilijk is om toe te treden tot dat koninkrijk.

Matteüs haakt juist aan bij Psalm 51, waar wordt gesproken over mensen met een hart dat is gebroken door de zonde.

Dat geeft veel stof tot nadenken 😉

De conclusie is dat we blij mogen zijn met het feit dat we vier evangeliën hebben gekregen. We hoeven niet bang te zijn voor verschillen. Die zijn prima te verklaren. Laten we God danken dat Hij vier schrijvers gebruikt om de vier gezichten van Jezus te laten zien.